شرکت‌های کوچک و متوسط (Small and medium enterprises: SME ) که اصطلاحاً به آن SME گفته می‌شود، در سراسر دنیا نقش بسزایی در اقتصاد ملی ایفا می‌کنند. این شرکت‌ها بالاترین تعداد سازمانهای فعال را در اکثرکشورها تشکیل می‌دهند و مرجع مهمی برای نوآوری، اشتغالزایی و رونق محلی هستند. این شرکت ها غالبا در مقابل تغییرات بازار منعطف تر هستند، چرخه تصمیم گیری سریعتری دارند و تاثیر قابل توجهی بر توسعه اجتماعی و اقتصادی دارند. با این حال این شرکت ها منابع کمتری در اختیار دارند، به شخص متکی هستند، فرآیندها بصورت غیررسمی پیش برده می‌شود و به کمبود دانش و مهارت در مدیریت دچار هستند. این ویژگی ها چنانچه برطرف نشوند می‌توانند منجر به شکست و نابودی شرکت شوند.
SMEهای ایرانی نیز چالش‌های مشابهی با سایر SMEها در سراسر دنیا دارند. اکثر این شرکت های کوچک و متوسط ایرانی نیز اهداف مشخصی تدوین نکرده‌اند و اطلاعات رسمی در مورد عملکرد خود در اختیار ندارند. فرآیندهای آنها به‌طور مؤثر طراحی نشده و عمدتاً بصورت شخصی و غیررسمی پیش برده می‌شود. فرهنگ بسیاری از سازمانها باز نیست، بدین معنی که مدیران پذیرای ایده‌های جدید از سایر کارکنان نیستند و شکست‌ها را منبعی برای دانش و یادگیری جدید در نظر نمی‌گیرند. شرکت‌های SME ساختار سازمانی مدونی ندارند و روش کاری خود را بر اساس تجربه و سعی و خطا شکل داده‌اند. دانش کافی در مورد مدیریت و توسعه منابع انسانی ندارند در حالی که بالاترین تکیه‌شان بر عملکرد کارکنانشان است. مطالعات نشان داده که بسیاری سازمانهای ایرانی در اجرای کار تیمی موفق نبوده‌اند.
برنامه ریزی استراتژیک چیست؟
برنامه ریزی استراتژیک فرآیندی است برای هدایت و پیشبرد برنامه ها و فعالیت‌های شرکت ها با افق دید بلندمدت و درجهت دستیابی به اهداف و تحقق ماموریت سازمانی که اکثر شرکت‌های موفق و صاحب نام دنیا از آن بهره می‌گیرند. برنامه ریزی استراتژیک، اگر به درستی تدوین شود، به انتخاب استراتژی هایی منجر می شود که درصورت اجرای صحیح و به موقع، تعالی و پیشتازی سازمان را به ارمغان می آورد و باعث خلق مزیت رقابتی در سازمانهای می‌شود.
رویکرد مورد استفاده برای برنامه ریزی استراتژیک باید متناسب با ماهیت و شرایط کسب‌وکار یا سازمانی خاص باشد. برنامه ریزی استراتژیک در یک شرکت بزرگ از جهات خاصی با برنامه ریزی استراتژیک در یک شرکت کوچک متفاوت خواهد بود، به عنوان مثال، اندازه تیم برنامه ریزی، منابع تخصیص یافته به فرآیند برنامه ریزی و میزان درگیری بیرونی.
در این نوشته قصد دارم باتوجه به اهمیت شرکت‌های کوچک در فعالیت‌های اقتصادی و نیاز آنها به بهره مندی از برنامه ریزی استراتژیک جهت موفقیت در دنیای رقابتی، پس از تعریف سازمانهای کوچک و متوسط و اشاره به مفهوم برنامه‌ریزی استراتژیک، به معرفی برخی از مدل های مهم برنامه ریزی استراتژیک در این سازمان ها بپردازم.
فرآیند تدوین برنامه ریزی استراتژیک:
ماهیت برنامه ریزی استراتژیک فرآیندی از تفکر است که تا حد زیادی مستقل از مقیاس است و در انواع مشاغل مفید است. برنامه ریزی استراتژیک مدل های مختلفی دارد که پیش از آشنایی با مراحل تدوین آن، بهتر است مدل ها را بشناسیم.
- مدل برنامه ریزی استراتژیک BCG 1970
- مدل برنامه ریزی استراتژیک آندروز 1971
- مدل برنامه ریزی استراتژیک صنعتی 1980
- مدل برنامه ریزی استراتژیک پورتر 1980
- مدل برنامه ریزی استراتژیک رایت 1992
- مدل برنامه ریزی استراتژیک دیوید 1990
- مدل برنامه ریزی استراتژیک هیل و جونز 1992
- مدل برنامه ریزی استراتژیک پیرس
- مدل برنامه ریزی استراتژیک جنرال الکتریک
- مدل برنامه ریزی استراتژیک مک میلان و تامپوئه 2001
- مدل برنامه ریزی استراتژیک ویلن و هانگر 2001
- مدل برنامه ریزی استراتژیک مارتین و تامپسون 2005
- مدل برنامه ریزی استراتژیک هیت 2007
- مدل برنامه ریزی استراتژیک موردن 2007
- مدل برنامه ریزی استراتژیک جانسون و ویتینگون 2009
- مدل برنامه ریزی استراتژیک لیتل
- مدل برنامه ریزی استراتژیک برایسون
- مدل برنامه ریزی استراتژیک رابینسون
حال در این بخش به تشریح گام به گام برنامه ریزی استراتژیک و مراحل تدوین آن می‌پردازیم که می تواند با نیازهای یک شرکت کوچک یا متوسط سازگار باشد و توسط کارمندان فعلی با هزینه مناسب و به موقع اجرا شود:
- تعیین و تدوین اهداف آتی سازمان
- شناخت اهداف و استراتژی های موجود سازمان
- تجزیه و تحلیل محیط درونی و بیرونی سازمان سازمان
- شناخت وضع موجود (نقاط قوت یا ضعف سازمان) و موضوعات استراتژیک
- تعیین تغییرات مورد لزوم در استراتژی های گذشته یا تدوین استراتژی ها برای مدیریت موضوعات استراتژیک
- اجرای استراتژی جدید
- نظارت، ارزیابی و کنترل نتایج آن
با توجه به معرفی و بررسی مدل های تدوین برنامه ریزی استراتژیک در انتخاب هر یک از این مدل ها یا ترکیبی از آن ها باید به نکاتی توجه کرد. هر سازمان یا مؤسسه ای باید فرصت ها و تهدیدهای محیطی خود را شناخته و به خوبی آنها را تحلیل کند؛ سپس سازمانها باید نقاط قوت و توانمندی ها و نقاط ضعف خود را شناخته و سعی کنند از طریق نقاط قوت و توانمندی ها، زمینه استفاده از فرصت ها را فراهم کنند و آمادگی برخورد با تهدیدهای محیطی را بدست آورد؛ از سوی دیگر نیز نقاط ضعف خود را به حداقل برسانند.
این هم از طریق اتخاذ استراتژی امکان پذیر است که با شرایط و مقتضیات سازمان و محیط آن سازگار باشد. اما نکته مهم دیگر اینکه برنامه ریزان و مدیران باید دارای دید استراتژیک باشند. دائما شرایط و مقتضیات محیطی و تحولات آن را زیر نظر داشته و جهت موفقیت با دید تهاجمی برخورد نمایند و با تعیین اهداف غایی و با دید آینده نگر، سیاست ها و ابزار مناسب با توانمندی های داخلی را در راستای هدف غایی تدوین نمایند و همه این اقدامات در سایه انتخاب یک مدل برنامه ریزی استراتژیک مناسب امکان پذیر است، پس باید پذیرفت داشتن دید استراتژیک و تدوین مدل برنامه ریزی استراتژیک برای هر سازمان، مؤسسه و کشوری امروزه یک ضرورت حیاتی محسوب می‌شود.
