یک زنجیره تامین شامل تمامی اجزای درگیر، مستقیم و یا غیرمستقیم است که خواسته مشتری را برآورده می‌نمایند. زنجیره تامین نه تنها شامل سازنده و تامین کننده بلکه شامل حمل و نقل کنندگان، انبارها، خرده فروشان و حتی خود مشتریان نیز ميباشد. در یک سازمان، مانند یک تولید کننده، زنجیره تامین شامل همه اموری است که در دریافت و تکمیل خواست مشتری نقش دارند. زنجیره تامین جریانی پویا است و شامل جریان ثابتی از اطلاعات، محصول و منابع مالی بین مراحل مختلف است.
برنامه ریزی زنجیره تامین همواره درگیر با تصمیمات متعدد در ارتباط با جریان اطلاعات، محصول یا مواد و نقدینگی است. این تصمیمات غالبا بر حسب تعدد تصمیم گیری و بازه زمانی در سه فاز استراتژیک، تاکتیکی و عملیاتی قرار می‌گیرند.
برنامه ریزی زنجیره تامین چیست؟
برنامه ریزی زنجیره تامین یا برنامه ریزی شبکه فرایندی است که به وسیله آن یک شرکت شکل می‌دهد و مدیریت می‌کند به منظور:
- یافتن توازن مناسب بین هزینه های ساخت، موجودی و حمل و نقل
- هماهنگ سازی عرضه و تقاضا تحت شرایط عدم قطعیت از طریق قراردادن و مدیریت موثر موجودی ها
- استفاده موثر از منابع تحت شرایط دینامیک و پویا
برنامه ریزی زنجیره تامین در سه سطح استراتژیک، تاکتیکی و عملیاتی انجام می‌گیرد.
گام های اصلی برنامه ریزی زنجیره تامین چیست؟
برنامه ریزی زنجیره تامین سه گام اصلی دارد که عبارتند از:
- الف) طراحی شبکه: تصمیمات مربوط به تعداد، مکان و اندازه تسهیلات تولید و انبار، تخصیص مراکز خرده فروشی به انبارها و …، تصمیمات اصلی مربوط به تامین نیز در این گام اتخاذ می شود. دوره برنامه ریزی آن نیز چند ساله است.
- ب) مدیریت و استقرار موجودی: تعیین سیاست‌های مربوط به میزان ذخیره سازی و نگهداری موجودی خصوصا در شرایط عدم قطعیت تقاضا به منظور هماهنگی عرضه و تقاضا، شناسایی نقاط انبارش مواد و محصولات و تعیین تسهیلات مورد نیاز آنها.
- ج) تخصیص منابع: با داشتن شبکه تولید و توزیع و محل های انبارش، تصمیمات مربوط به اینکه چه وقت و به چه میزان تولید یا خرید شود؟ کجا و چه وقت ذخیره شود؟ ایجاد بالانس بین هزینه های آماده سازی تولید، حمل و نقل، موجودی و در نظر داشتن ظرفیت تولید، تامین و انبارش و …
الف – طراحی شبکه در برنامه ریزی زنجیره تامین
تعیین زیر ساختارها و شکل فیزیکی زنجیره تامین، یک تصمیم استراتژیک، ساختار زنجیره عموما با تغییر در الگوهای تقاضا، ترکیب تولید و تغییر در استراتژیهای تامین و تولید نیازمند به با بازنگری می باشد.
مهمترین تصمیمات قابل اخذ در طراحی شبکه عبارتند از:
- تعیین تعداد مناسب تسهیلات نظیر کارخانجات و انبارها
- تعیین مکان هر تسهیل
- تعیین اندازه هر تسهیل
- تخصیص فضا برای محصولات در هر تسهیل
- تعیین نیازمندیهای تولید در هر کارخانه
- تعیین نیازمندیهای تامین
- تعیین استراتژیهای توزیع
در تصمیمات فوق هدف عموما مینیمم سازی هزینه های سالیانه شامل تولید، خرید، نگهداری موجودی، حمل و نقل و هزینه های عملیاتی هر تسهیل(ثابت احداث، انبارش و جابجایی مواد) با رسیدن به یک سطح خدمت مشخص است.
بطور مثال: افزایش تعداد انبارها منجر به بهبود سطح خدمت، افزایش هزینه های موجودی (با افزایش موجودی اطمینان)، افزایش هزینه های سربار و آماده سازی ، کاهش هزینه های حمل از انبار به مشتریان (Outbound transportation cost) ، افزایش هزینه های حمل تا انبارها (Inbound transportation costs) خواهد شد.
طراحی شبکه در برنامه ریزی زنجیره تامین دارای سه بخش است:
- داده ها : اطلاعات معمول مورد نیاز در طراحی شبکه های لجستیکی (مثلا شامل تامین کنندگان، سازندگان، انبارهای توزیع، خرده فروشان و مشتریان)
1- مکان مشتریان، خرده فروشان، انبارها و مراکز توزیع فعلی، تسهیلات ساخت و تامین کنندگان
2- محصولات: حجم، وسایل حمل مورد استفاده و …
3- تقاضای سالانه هر محصول برای هر مکان مشتری
4- نرخ هزینه های حمل بر حسب نوع وسیله حمل
5- هزینه های انبار شامل نیروی انسانی، نگهداری موجودی و هزینه ثابت عملیات
6- اندازه هر بار حمل به مشتری و تعداد بارهای حمل
7- هزینه های پردازش سفارش
8- اهداف و نیازمندیهای سطح خدمت به مشتری
9- ظرفیت و هزینه های تولید و تامین
- معتبرسازی داده ها : یک روش برای معتبر سازی داده ها این است که شبکه فعلی شرکت با داده های برآورد شده مورد حل قرار گیرد و هزینه های مختلف سیستم نظیرنگهداری موجودی، جابجایی مواد و حمل و نقل و … بدست آمده از مدل با هزینه های واقعی دوره های قبل مقایسه شود.
- روش حل : برای این مرحله میتوان از دو رویکرد بهره برد:
1- استفاده از روشهای بهینه سازی (حل به کمک الگوریتمهای ابتکاری یا دقیق)
2- استفاده از مدلهای شبیه سازی به کمک تولید اعداد تصادفی و طراحی سناریوهای مختلف طراحی شبکه و مقایسه انها با هم و انتخاب بهترین
ب – مدیریت و استقرار موجودی در برنامه ریزی زنجیره تامین
موجودی در زنجیره تامین اشکال مختلفی دارد که عبارتند از:
- موجودی مواد اولیه
- موجودی کالای نیم ساخته (WIP)
- موجودی محصول نهایی
هر یک از اشکال موجودی نیازمند سیستم کنترل موجودی مختص به خودهستند؛ لیکن نکته مهم بهینه شدن کل هزینه های تولید و توزیع و موجودی بصورت یکپارچه در زنجیره است.
نگهداری موجودی علت های مختلفی دارد که از مهمترین آنان میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
1 – تغییرات غیرقابل پیش بینی و غیر منتظره در تقاضای مشتریان
2 – عدم قطعیت در مقدار و کیفیت مواد مورد تامین، هزینه های تامین کننده و زمان تحویل مواد
3 – وجود زمانهای تحویل طولانی حتی در صورت عدم قطعیت در تقاضا یا تامین
4 – وجود صرفه اقتصادی در حمل و نقل بصورت TL که منجر به افزایش موجودی می شود.
5- تخفیفات محدود ارائه شده توسط تامین کنندگان
برای سیاست گذاری مناسب درجهت کنترل موجودی عوامل مختلفی دخیل اند. از عوامل کلیدی تاثیرگذار بر انتخاب سیاست مناسب کنترل موجودی مرور دوره ای (R,T)، مرور دائم یا قاعدهmin-max (s, S) ، موجودی پایه و… میتوان به این موارد اشاره کرد:
- قطعی یا احتمالی بودن تقاضا
- زمان تحویل (قطعی یا تصادفی، کوتاه یا بلند)
- تعداد محصولات موجود برای کنترل
- طول دوره برنامه ریزی
- هزینه های سفارش دهی (شامل پردازش سفارش و حمل) و نگهداری موجودی
- نیازمندیهای سطح خدمت به مشتری
ج – تخصیص منابع در برنامه ریزی زنجیره تامین
برای تخصیص منابع دو نوع نگرش وجود دارد؛ نگرش سنتی و نگرش جدید.
- نگرش سنتی به تخصیص منابع و برنامه ریزی در رنجیره تامین(نگرش سریالی):
1- برنامه ریزی تولید
2- برنامه ریزی تامین و موجودیها
3- برنامه ریزی توزیع و حمل،
4- برنامه ریزی نگهداری و تعمیرات و …
- نگرش جدید: بهینه سازی تواما و کلی سیستم تامین و تولید و توزیع (نگرش یکپارچه به زنجیره در برابر نگرش سریالی)
در هر زنجیره تامین معینی، داشتن مقدار صحیح مواد، تجهیزات و نیروی کار مورد نیاز برای تکمیل هر فرآیند یا سفارش تولید با بازدهی مطلوب دارای اهمیت بسیار زیادی است. ورود و خروج به موقع این دارایی های تولیدی نیز برای اطمینان از وجود موجودی و کارگر در مکان و زمان مناسب بسیار حیاتی می باشد. همه این ها مشمول برنامه ریزی زنجیره زنجیره تامین هستند که می توان گفت حیاتی ترین جنبه زنجیره تامین است.
