پس از مطالعه و صحبت درباره فعالیت هایی که سازمان برای اجرا انتخاب می‌کند و چگونگی و زمان اجرای آنها که می تواند سازمان را قادر به ارائه ی ارزش ممتاز مشتری کند و متناسب با آن ارزش پول سازی کند؛ به پرسش‌های اساسی زیر می‌رسیم.
- سازمان در مورد این که کدام فعالیت ها را چگونه و در چه زمانی می باید انجام دهد چگونه باید تصمیم گیری کند؟
- برای شکل دهی به مدل کسب و کار و راهبردهای سازمان، این تصمیم ها چگونه باید به یکدیگر ارتباط داده شوند؟ به بیان دیگر فرآیند لازم برای این تصمیم گیری ها و طراحی مدل کسب و کار چیست ؟
پس از رسیدن به پاسخ دو پرسش بالا حال در قسمت فرآیند طرح ریزی مدل کسب و کار را که به جستجوی پاسخ سه پرسش اساسی بعد می‌پردازیم:
- سازمان اکنون در کجا قرار دارد؟ (مدل کسب و کار سازمان نیز مورد ارزیابی قرار می‌گیرد)
- سازمان در آینده به کجا باید برود و چگونه باید به آنجا برسد؟
- سازمان چگونه تصمیم خود را برای رسیدن به آنجا اجرایی می کند؟
در این نوشته در قالب دوبخش 1-فرآیند تدوین مدل کسب و کار و 2-فرآیند طرح ریزی مدل کسب وکار به دنبال پاسخ پرسش ها خواهیم بود.
فرآیند تدوین مدل کسب و کار
از آنجا که مدل های کسب و کار نقش بسیار مهمی را در سازمان ها بازی می‌کنند، برای رسیدن به پاسخ دو پرسش اول در ارتباط با چگونگی انجام فرآیندها و زمان آنها و همچنین راهبرد سازمان‌ها باید به سراغ فعالیت های تدوین مدل کسب و کار برویم.
بر اساس پیشنهاد پروفسور مینتزبرگ فرآیندهایی کهبرای تدوین راهبرد توسط سازمان ها مورد استفاده قرار می‌گیرند را میتوان به سه سبک مختلف تقسیم بندی نمود:
- سبک کارآفرینانه: در این سبک تمرکز سازمان بر شناسایی و پیگیری فرصت ها و دور زدن مشکلات است.
- سبک انطباقی: در این سبک سازمان آرمان های روشن و واضحی ندارد و هیچ فرد قدرتمندی در آن حضور ندارد.
- سبک برنامه ریزی: در این سبک سازمان برای تدوین راهبرد و مدل کسب و کار خود به شکل نظام مند و مدونی به دنبال اهداف بلندمدت است.
فرآیند طرح ریزی مدل کسب وکار
- دگرگونی موضوعی است که همواره باید در نظر گرفته شود. هر مدل کسب و کار چه زود و چه دیر یا دگرگونی هایی روبه رو خواهد شد و بالاخره زمانی فرا خواهد رسید که فناوری مورد استفاده ی سازمان دگرگون می شود، با این که رقبا مدل کسب و کارشان را دگرگون می سازند و با نیازها و انتظارات مشتریان تغییر می کند و یا برخی عوامل در محیطی که سازمان در آن فعالیت دارد متحول می‌شود. بنابراین صرف نظر از اینکه سازمان از کدام سبک برای تدوین مدل کسب و کار و راهبردهای خود استفاده کرده است، لازم است به طور مرتب هر چند وقت یک بار با طرح سه پرسش ساده اما مهم، مدل کسب و کار خود را بازبینی کند.
- سازمان اکنون در کجا قرار دارد؟ (مدل کسب و کار سازمان نیز مورد ارزیابی قرار می‌گیرد)
نخستین گام در فرآیند طرح ریزی مدل کسب و کار پاسخ به این پرسش است. پاسخ جامع و فراگیر به این پرسش نیازمند به بررسی عوامل مختلف دیگری است که مهم ترین آنها عبارتند از کیفیت عملکرد سازمان ، سافتن آنچه در مدل کسب و کار سازمان آن را قادر ساخته که چنین عملکردی داشته باشد و تحلیل این موضوع که آیا دگرگونی هایی وجود دارند که باید مورد توجه قرار بگیرند و یا فرصت خاصی برای بهره برداری وجود دارد؟
- سازمان در آینده به کجا باید برود و چگونه باید به آنجا برسد؟
با استفاده از نتایج به دست آمده از واکاوی عملکرد، مدل کسب و کار و عوامل ویژه ی صنعت و دگرگونی ها، حال سازمان می تواند نقاط قوت و ضعف مدل کسب و کار خود را تشخیص داده و به فرصت ها و تهدیدهای محیط خود پی ببرد. بر اساس این واقعیت ها، سازمان باید تصمیم بگیرد که در آینده باید به کجا برود و چگونه این مسیر را طی کند.
- سازمان چگونه تصمیم خود را برای رسیدن به آنجا اجرایی می کند؟
این که سازمان تصمیم می گیرد که در آینده به کجا برسد و چگونه به آنجا برسد تنها یک روی سکه است. پیاده سازی این تصمیم ها روی دیگر سکه است. هر سازمانی نیازمند پنج عامل راهبرد، ساختار، سیستم ها، افراد و محیط مناسب است تا بتواند دگرگونی های لازم را در مدل کسب و کار خود به شکل موفقیت آمیزی پیاده سازی کند.
برای به کارگیری مجموعه ی مناسبی از این پنج عامل، لازم است برخی از مشکلاتی که ممکن است برای هر سازمانی حین رویارویی با دگرگونی ها پیش بیاید شناسایی شوند. از جمله متداول ترین این مشکلات میتوان به موارد ذیل اشاره کرد:
- منطق مدیریتی غالب
- تله شایستگی های موجود
- ترس از خود حذفی محصول و از دست دادن درآمدها
- قدرت سیاسی
- قدرت رقبا
فرآیند تدوین مدل کسب و کار یا تدوین راهبرد بنگاه معمولا ترکیبی از سبک های کارآفرینانه، انطباقی و برنامه‌ریزی است. اکثر مدل های کسب و کار و راهبردها نتیجه ی یک طرح رسمی که در دفتر مدیر عامل تدوین شده و لازم است که کلمه به کلمه اجرا شوند، نیستند. بلکه مدل های کسب و کار از ترکیبی از فعالیت های برنامه ریزی شده و همچنین فعالیت هایی که از اثر متقابل کارکنان مختلف در سطوح متفاوت قدرت و نیز برخی حرکت های شجاعانه که موجب جهش های مهمی می شوند، تشکیل شده اند.
